سد زیرزمینی از راهکارهای دانش‌بنیان و ارزان‌قیمت برای تأمین آب شرب است که می‌تواند نقشی مؤثر در کاهش وابستگی به آب‌های زیرزمینی داشته باشد.
پرونده معجزه آبخیزداری ؛ هدف دهه بین‌المللی آب، تأمین و بهداشت آب شرب آن است که آب سالم و بهداشتی در دسترس همگان قرار گیرد. دستیابی به این هدف به‌سادگی میسر نیست و کارها باید چندین دهه ادامه یابد تا این هدف محقق شود، در ضمن تجربه نشان داده است که جهت‌گیری‌ها باید از روش‌های گران پیچیده به روش‌های مناسب، ارزان و جامعه‌پسند و مطابق با شرایط محلی تغییر یابد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه در مناطقی که بارندگی به‌صورت فصلی و غیر قابل پیش‌بینی است، واقع شده‌اند. در این کشورها تهیه آب تا حد زیادی از طریق ذخیره کردن آن در فصل پرباران برای فصل‌های کم‌باران و در سال‌های مرطوب برای سال‌های خشک انجام می‌شود.
یکی از راه‌های برطرف کردن کمبودهای فصلی آب، استفاده از آب‌های زیرزمینی است، ولی در برخی نواحی در اواخر فصل خشک حتی منابع آب زیرزمینی نیز به انتها می‌رسند و یا آب زیرزمینی در دسترس نیست و برای بهره‌برداری از آن، نیاز به حفر چاه‌های عمیق و نصب پمپ می‌باشد که البته این روش مقرون به صرفه نیست. یکی از روش‌های ذخیره آب که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته استفاده از سدهای آب زیرزمینی است.
سدکردن آب زیرزمینی به‌منظور جلوگیری از به هدر رفتن آن، فکر تازه‌ای نیست. سدهای زیرزمینی در جزیره ساردینیا در زمان رومیان ساخته شده است و بناهایی در تونس نشان می‌دهد که سدکردن جریان آب زیرزمینی توسط تمدن‌های قدیمی در شمال آفریقا انجام می‌شده است. گزارشی هم از یک سد آب زیرزمینی که در قرن هیجدهم در آریزونا ساخته شده است موجود می‌باشد. به‌تازگی روش‌های مختلف احداث سدهای آب زیرزمینی در مقیاس کوچک، گسترش یافته و در بعضی قسمت‌های دنیا به‌ویژه در هند، جنوب و شرق آفریقا و برزیل به‌کار رفته است. در چند سال اخیر ایده استفاده از سدهای آب زیرزمینی در پروژه‌های توسعه روستایی افزایش یافته است. در زمان حاضر استفاده از سدهای آب زیرزمینی جهت ذخیره آب تکنیک قابل‌قبولی در جنوب هند است، چندین سد توسط گروه‌های ایالتی جنگل و آبیاری ساخته شده است.
به‌دلیل وجود سفره‌های آب شیرین مشرف به آب شور در اراضی مجاور دریاها کویرها، باتلاق‌ها و دریاچه‌های آب شور و نیز احتمال پیشروی در تداخل آب شور با آب شیرین که به کاهش کیفیت آن می‌انجامد مهار و بهره‌برداری بهینه از منابع آب زیرزمینی خصوصاً در نواحی ساحلی ضروری است در این راستا ساخت سدهای زیرزمینی به‌صورت دیوار آب‌بند به‌دلیل سادگی اجرا، ذخیره آب با کیفیتی مناسب، هزینه پایین، میزان تبخیر کمتر از سطح مخزن و حساسیت پایین نسبت به نوسانات منطقه‌ای بارش راهکاری برای مدیریت و توسعه منابع آب نواحی ساحلی است.
این نوع سدها در کشورهایی مثل ایران که سطح آب زیرزمینی نوسان زیادی در فصل خشک و مرطوب دارد مفید خواهد بود، سابقه ساخت سدهای زیرزمینی در ایران در عصر حاضر به سال ۱۳۷۰ می‌رسد که در کهنوج کرمان به‌منظور تأمین آب شرب شهرکی توسط وزارت جهاد سازندگی وقت انجام شد این سد با عرض چهل متر و ارتفاع دوازده متر در شیب چهار درصد با هسته رسی ساخته شد که حجم ذخیره آن حدود ۱۰۰۰ مترمکعب بود. طبق تحقیقات انجام‌شده از سوی کارشناسان دفتر کنترل سیلاب و آبخواندار سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری بیش از سیصد نقطه از کشور، ظرفیت احداث سدهای زیرزمینی را دارند.
مزایای سدهای زیرزمینی
در مقایسه با سدهای معمولی که در عرض رودخانه یا نهر به‌منظور ذخیره آب ساخته می‌شوند و آب سطحی را در مخازن بالادست سد جمع‌آوری می‌کنند، سد آب زیرزمینی جریان زیرزمینی را مسدود می‌کند و آب را در زیرسطح زمین ذخیره می‌نماید، همچنین به‌عنوان سازه‌ای جمع‌کننده که جریان آب زیرزمینی را منحرف می‌کند به کار می‌رود، به‌عنوان مثال می‌تواند سفره‌های مجاور را تغذیه کند و یا سطح ایستایی را دریک سفره با جریان کم طوری بالا ببرد که به‌سهولت به‌وسیله عملیات پمپاژ قابل بهره‌برداری باشد.
استفاده از سدهای آب زیرزمینی به‌عنوان راهکاری دانش‌بنیان برای حفظ و نگهداری و تأمین آب شرب، نسبت به روش‌های متداول ذخیره سطحی آب دارای مزایای زیادی است. در این روش تلفات تبخیر کاهش می‌یابد و یا حتی به‌طور کامل از بین می‌رود، یک بار و برای همیشه طراحی و ساخته می‌شود و سپس ذخیره آب برای مدت طولانی در دسترس می‌باشد، در حالی که حجم ذخیره مفید مخازن سطحی به‌دلیل رشد گیاهان و ته‌نشینی رسوبات کاهش می‌یابد و همچنین به‌طور مرتب در معرض تبخیر یا خرابی ناشی از طغیان‌های شدید می‌باشد، در روش موردنظر آب ذخیره‌شده کمتر آلوده می‌شود و مخاطرات سلامتی از قبیل تخم‌گذاری پشه مالاریا و شیوع تب حلزون که در مخازن سطحی وجود دارد منتفی می‌باشد.